Malarstwo Zen

Podróż, w jaką Was dzisiaj zapraszam będzie dotyczyła odległej Japonii… Długo zastanawiałam się, jaki obszar sztuki poruszyć tym razem i doszłam do wniosku, że z chęcią zgłębię i przybliżę sztukę kraju kwitnącej wiśni. A dokładniej malarstwo tworzone zgodnie z nurtem Zen.

Inspiracji do takiego a nie innego tematu dostarczyła mi książka „Dieta Buddy”, w której poza elementami diety pojawiło się wiele ciekawostek dotyczących buddyzmu. Zanim przejdę do samego malarstwa, w paru słowach powiem, czym właściwie jest Zen i dlaczego jest takie istotne.

Czym jest Zen?

Zen jest nurtem buddyzmu, który rozwinął się w Chinach, a następnie w Wietnamie, Korei i Japonii. Jego korzeni należy dopatrywać się w mahajanie, jednej z rodzin buddyzmu, jednak z biegiem czasu wykształcił swój własny styl, przepełniony minimalizmem i paradoksami.

Zen jest związane z religią postrzeganą jako odłam buddyzmu. W połowie ubiegłego wieku nurt zaczął być widziany inaczej. Teraz Zen jest filozofią, jest drogą życia, wolnością, a wiara jest zbędna. To rozumowanie odbiega od początkowych założeń, dlatego w krajach, gdzie pierwotnie zaczął się formować, nie jest w pełni akceptowane.

Podstawowe zasady Zen mówią o tym, że w życiu codziennym należy kierować się pogodą ducha, dystansem do przyziemnych pragnień i spokojem. Ważna jest sztuka życia, spontaniczność i prostota. Cenne jest to, że Zen nie ogranicza się do formowania duchowości, lecz tworzy z tego procesu sztukę.

Zen charakteryzuje się bogactwem artystycznym, stąd możemy spotkać się z malarstwem zen, ogrodnictwem zen, kuchnią zen, poezją zen, czy sztuki walki zen. W malarstwie zen występują przede wszystkim delikatne motywy i minimalistycznie tworzone postacie. Na obrazach jest dużo pustej przestrzeni, co jest niezwykle istotne ze względu na całą kompozycję. Ich obecność w połączeniu z delikatnymi pociągnięciami pędzla pobudza wyobraźnię odbiorcy, który sam musi dopowiedzieć resztę.

Pod wpływem kultury zen wykształcił się kierunek w sztuce suibokuga, co w dosłownym tłumaczeniu oznacza „obraz malowany wodą i tuszem”. Kształtował się od XIV do XVI wieku, a jego cechą charakterystyczną jest etapowe nasycenie tuszu. Dzięki temu artysta uzyskuje efekt światła i cienia. Może również modelować pociągnięciami pędzla. Podczas pracy stosowane są pędzle zbliżone do tych, które wykorzystuje się w kaligrafii. Najbardziej dopracowane w tym nurcie obrazy to malarstwo krajobrazowe, co ze względu na kontakt z naturą cenili to buddyści zen. Na obrazach pojawiały się kaligrafie sentencji, poematów, czy tematy medytacji. Najbardziej znanym reprezentantem malarstwa krajobrazowego był mnich Sesshi (1420-1506). Na zamieszczonych zdjęciach przedstawiam obrazy tamtego okresu, a poniżej krótki film pokazujący prace współczesnego przedstawiciela malarstwa zen. Nikolai Jelneronov pochodzi z Rosji, a mieszka w Nowym Jorku.