Bauman. Biografia – Izabela Wagner

„Bauman. Biografia” Izabeli Wagner jest nie tylko opowieścią o osobowości transgresyjnej, którą bez wątpienia był Zygmunt Bauman. To także snop światła rzucony na trudny wycinek polskich dziejów wiedzionych od XX-lecia międzywojennego, przez II wojnę światową, po socjalistyczne powojnie zwieńczone antysemicką nagonką 1968 roku. Jak wiele historia pojedynczego człowieka, intelektualisty, polskiego Żyda, potrafi opowiedzieć o jednostce, a zarazem społeczeństwie?

Między „upojeniem” a „zatruciem”

Kim był Zygmunt Bauman? Filozofem i socjologiem. Twórcą słynnych koncepcji filozoficznych, między innymi „płynnej nowoczesności” o teorii świata postmodernistycznego oraz wyjaśnienia Holocaustu jako zjawiska będącego implikacją Nowoczesności. Komunistą i rewizjonistą. Żołnierzem i literatem. Żydem i Polakiem, cudzoziemcem. Człowiekiem stale poszukującym. Nade wszystko jednak: idealistą.

Z biografii stworzonej przez Wagner  odczytać można los jednostki o nieprzejednanej sile woli i potrzebie bycia przypisaną, nawet za wysoką cenę. Przynależną do narodowości, do miraży, tak bardzo – jak ukazuje autorka – pod prąd, na przekór. Jeśli istnieje rodzaj szczególnej walki: na wskroś pacyfistycznej, intelektualnej i usilnej, powinien zostać przypisany i określony przez pryzmat Baumana. Choć – mimo wspomnianego pacyfizmu, który stricte dotyczył działania w imię idei – bezsprzecznie rola wojska w życiu twórcy była znaczna i znacząca. W cuglach socjalistycznej machiny odnalazł się doskonale, szybko awansując i odznaczając się działalnością zarówno intelektualną, jak i czynną służbą. Co więcej, wyróżniał się jako „oddany sprawie demokracji ludowej” w Polskiej Partii Robotniczej.

Tikkun olam: naprawiać świat

Judaistyczna zasada opierająca się na naprawie świata – a rzeczywistość daje się przecież uzdatniać na każdym zastanym polu – przyświecała działaniom filozofa, choć poglądy syjonistyczne nie stanowiły jego motoru napędowego. Niezależnie od realiów socjalistycznych i nacjonalistycznych problemów, wiara w kształtowanie i uświadamianie społeczeństwa, równość i generalne uzdrowienie świata nadwerężonego okrucieństwem wojny i prześladowań, także o charakterze antysemickim, zdeterminowała postrzeganie myśliciela.

Z czego powstaje idealizm tak silnie ukorzeniony, że usprawiedliwiający i w pełni spowijający każdą podjętą aktywność? Z cierpienia i poniżenia, które powinno zostać ogarnięte jakąkolwiek limitacją, mieć swój określony koniec, za granicą którego musi – po prostu musi – znaleźć się przestrzeń na antytezę poniżenia i szeroko rozumianego zła. Pole na tworzenie, akceptację i rozwój. Wszystkie te wartości, których odmawia ucisk.

Co zatem sprawiło, że pokładający nadzieję w przebudowie Polski Bauman zmuszony został wraz z rodziną opuścić kraj na stałe? Jakie czynniki zadecydowały o konieczności wtłoczenia w krwiobieg nowych realiów?

 „Przydział cierpienia”

„Być może, iż wszelkie cierpienie rodzi się z potrzeby porównywania, czyja krew jest czerwieńsza. Być może, iż zło tkwi w samym porównywaniu. Może istotną sprawą jest zaprzestanie wszelkiego porównywania raz na zawsze. Wydaje mi się, że zło gnieździ się w samym poczuciu konieczności dokonywania selekcji i w przekleństwie padania ofiarą. Jeśli chce się należeć, nie sposób uniknąć odtrącenia innych, których nie chce się uznać za swoich. Należenie musi znaczyć podział, wprowadzenie podwójnych norm. Z chwilą gdy normy różnią się, kończy się moralność. Przeciągając linę podziału między nami a nimi, zacieramy linię podziału między dobrem a złem.”

Jest w dziele Wagner charakter narracji znany z precyzyjnych podręczników studenckich. Nie w pejoratywnym znaczeniu, przeciwnie. Drobiazgowa, zarazem świetnie kształtująca kompleksowy obraz Baumana, opowieść wciąga. Pociąga dodatkowo szeroko prezentowanym tłem dziejowym, a wreszcie: wabi akademickim językiem pozbawionym ciężkości.

„Bauman. Biografia” to pozycja szczególna. Skrupulatnie i elektryzująco prowadzi przez momenty historyczne, stwarza przestrzeń dla unikalnych, cytowanych wypowiedzi Baumana; a warto zaznaczyć, że język baumanowski per se zachwyca pięknem formy, zarazem wypełniając portretową mozaikę autorską treścią, wykwintną wartością dodaną.

Za egzemplarz do recenzji dziękujemy Wydawnictwu:

Komentarze

komentarze