Ikony - zabytki i dzieła sztuki sakralnej

Kościoły to prawdziwe muzea sztuki. Wielkie obrazy, freski i witraże, monumentalne rzeźby, naczynia liturgiczne… Niewątpliwie jest co podziwiać. Do najpopularniejszych dzieł należą ikony – można je także spotkać w chrześcijańskich domach, wieszane na ścianach. Te drewniane obrazki to w istocie bogata tradycja malarstwa sakralnego. Jak powstawały ikony na przestrzeni wieków?

Sztuka wykonywania ikon

Mówi się, że ikony wykonywano już w czasach apostolskich, przesłanki historyczne wskazują jednak dopiero na IV wiek, kiedy to po raz pierwszy pisma wpominają o obazkach Chrystusa, Marii i niektórych świętych. Malarstwo ikonowe rozwinęło się w Bizancjum i na terenach pozostających pod wpływem kultury bizantyjskiej. Początkowo mianem ikon określano wszystkie malowidła wyobrażające postaci i sceny z Biblii, dopiero w czasach nowożytnych przyjęło się nazywać tak tylko przenośne obrazki. Najstarsze ikony, które przetrwały do naszych czasów, pochodzą z VI wieku.

Sztuka tworzenia ikon zawsze miała wiele wspólnego z rzemiosłem, gdyż drewno do malowania wymaga specjalnego przygotowania. Obrazki powstawały zwykle na deskach cedrowych lub cyprysowych, uprzednio oczyszczonych w parze wodnej i wysuszonych w piecu. Przez lata stosowano rozmaite techniki malowania i obróbki. Ikony wykonywano także z innych materiałów.

Wymiar symboliczny ikon

Typową cechą malarstwa sakralnego jest jego bogata symbolika. Ikonografia ikonologia, zajmujące się odczytywaniem treści ikon, to obecnie rozległe dziedziny historii sztuki. Nic dziwnego – różnorodność tematyki obrazków jest ogromna. Od wyobrażeń świętych z ich atrybutami, przez sceny z Biblii, po przedstawienia sakramentów i praktyk religijnych.

Przesłanie, jakie płynie z ikon, to najczęściej rozmaite historie i przypowieści z Pisma Świętego, nauki Chrystusa, cnoty i wartości chrześcijańskie… Mówiąc krótko, obrazki te w sposób alegoryczny ujmują najważniejsze sensy religii chrześcijańskiej. To materialne symbole wiary, a także obiekty kultu. Niektórzy dopatrują się w ikonach autentycznej świętości, otaczając je czcią.

Motywy w ikonografii

Istnieje wiele rodzajów przedstawień i motywów w ikonach, mają one swoje specjalne nazwy. Wizerunek Chrystusa występuje na przykład jako Pantokrator (władca i sędzia Wszechświata), Emmanuel (Jezus w wieku młodzieńczym) czy Dobry Pasterz (opiekun owiec). Z kolei Maryję wyobraża się jako Hodegetrię (przewodniczkę), Eleusę (miłosierną matkę) albo Orantę (modlącą się pobożnie). Do najbardziej powszechnych przedstawień zbiorowych należy tzw. Deesis, czyli trójczęściowe obrazowanie: w centrum Chrystus, obok Maria, dalej Jan Chrzciciel, Piotr i Paweł oraz prorocy.

Ikony w sztuce współczesnej

Ikony wywarły znaczący wpływ nie tylko na sztukę sakralną, ale także świecką. Mistyczny charakter świętych obrazków oraz ich specyficzna estetyka inspirują artystów do dzisiaj. Może nawet zwłaszcza dzisiaj, kiedy sfera duchowa coraz rzadziej przejawia się w formach religijnych. Z tradycji ikon czerpią między innymi: Roman Minin, ukraiński grafik, Ventzislav Piriankov, artysta z Bułgarii, czy Jacek Rykała, malarz pochodzenia polskiego. Ich twórczość to intrygujące połączenie archaicznego stylu ikon z malarstwem typowo współczesnym.

O doniosłym znaczeniu sztuki wykonywania ikon świadczy nie tylko malarstwo, ale wszelkie inne dziedziny kultury. Wystarczy wspomnieć Fiodora Dostojewskiego, który przesłanie swojego dzieła literackiego, „Zbrodni i kary”, oparł właśnie na symbolice pewnych ikon. Obrazki chrześcijańskie mogą być obiektem zachwytu, ale także pogłębionej analizy kulturoznawczej.

Ze sztuką sakralną można spotkać się także na co dzień. Osoby szukające przedmiotów religijnych bądź czegoś z religijnym motywem, odsyłamy na stronę Holyart, gdzie wybór jest całkiem spory.